[ Pobierz całość w formacie PDF ]

muribus" ".
Z zacytowanym zwrotem dotykamy istotnego problemu. Jest rzeczą charakterystyczną, że w średniowiecznych
przekazach i w do niedawna żywym folklorze termin robactwo obejmował myszy, szczury, robaki, wszy i wszystkie
inne uważane za odrażające stworzenia ". Zatarcie się w społecznym odbiorze istniejących między nimi różnic
dokonało się na podstawie zaklasyfikowania ich wszystkich do grupy budzących wstręt, a także przynoszących śmierć i
głód,  vermes". Każde z nich mogło więc posłużyć wymiennie jako instrument wyrównania rachunku ze złoczyńcą, a
każde'przyjęte tu rozwiązanie było znaczeniowo i symbolicznie równowarte. Zachodząca
76 MPH t. III, s. 146 n. Opisując śmierć Arnulfa raz mówi się  a vermibus consump-tus", Adami Gęsta
Hammaburgensis ecclesiae pontijicum, scholia 9 (10), ed. B. Schmeidler [w:} MGH SS rer. Ger. in us. schol., t. XI b,
Hannoverae 1917, s. 49. Innym razem zaś mówi się:  a pediculis devoratus" lub  minutis vermibus, quos pedunculos
aiunt [...] afflictus"  Fions temporum (jak przyp. 45), s. 235; Liudprandi Anlapodosis, I, 36, ed. J. Bccker [w:J MGH
SS rer. Ger. in us. schol., t. V a, Hannoverae 1915, s. 27.
77 A. H. Krappe, Tlie Science of Folklore, London 1930 (repr. London 1964), s. 253; tenże, Apollon Smintheus and the
Teutonic Mysing,  Archiv fur Religionswfesenschaft", 33, 1936, s. 40-56.
175
" w tym zakresie równoważność tłumaczy, dlatego powracają w omawianej teraz części materiału sytuacje występujące
w mysich legendach. Bezlitośnie skąpa gospodyni, odkładająca kawałki chleba, które mogłyby stać się jałmużną dla
żebraków, zauważa, że te zapasy przekształciły się w kłębowisko węży i żab. One wkrótce wymierzą jej
sprawiedliwość 78. Lichwiarze giną od robactwa, w jakie zamieniają się ich uzbierane skarby z ludzkiej biedy 79. Wszy
pożarły szwajcarskiego biskupa Lamberta, okradającego swoją diecezję80. Znowu więc obojętność na prośby ludzi
zagrożonych głodem czy uczynki doprowadzające ich do takiego stanu stanowią główne tło przekazów powierzających,
w zastępstwie myszy, rolę kata-mściciela  robactwu".
Zwłaszcza gdy idzie o postać sprawującą świecką czy kościelną
" władzę, związane z nią wspomnienie lat nieurodzaju i głodu może łatwo przynieść jej jeden z niezwykłych i strasznych
rodzajów śmierci. W mechanizm włączania postaci w legendę przynoszącą swojemu bohaterowi taki niesławny koniec,
mamy szansę wniknąć na przykładzie tradycji osnuwającej osobę arcybiskupa Kolonii Adolfa. Był on politykiem bez
skrupułów, silnie zaangażowanym w rywalizację
" o tron niemiecki między Filipem Szwabskim i, popieranym przez Ryszarda Lwie Serce, Ottonem 81. Znana jest jego
radykalna zmiana politycznej orientacji i przejście do obozu przeciwnika, w momencie gdy skończyły się angielskie
subsydia pieniężne. Meandry polityki Adolfa odbiły się negatywnie na kolońskiej archidiecezji i w końcu wypędzony
został on z miasta i złożony z urzędu przez Innocentego III. Do jego imienia przylgnęła opinia zdrajcy i sprzedajnego,
czułego jedynie na podarki i złoto polityka, która po upływie pewnego czasu przybrała między innymi następującą
formę:  Tunc Adolphus Coloniensis Archiepiscopus, muneribus corruptus, relicto Ottone adhaesit Philippo, propter
quod a civibus suis eiectus, a muribus devoratus". Tylko napisana ok. 1434 r. Kronika Engelhusa w ten sposób
sprowadza arcybiskupa z historycznej sceny 82. Choć nie mo-
78 B. Baader, Volkssagen aus dem Lande Baden, Karlsruhe 135!, s. 68 (nr 64).
79 J. W. Wolf, Deutsche Mdrchen und Sagert, Leipzig 1845, s. 217 nn. (nr 110, 111).
80 L. Landois (jak przyp. 74), s. 29.
81 G. Wolfschlager, Erzbischof Adolf I von Koln als Furst und Politiker ( Munsterische Seifrage żur
Gcschichtsforschung NF 6), Munster 1905.
82 Chronicon magistri T. Engtlhusi (jak przyp. 45), s. 1112.
176
żerny znalez
ć śladów rozwijania się tego wątku w wizerunku naszego bohatera, jaki wykształcał się w ciągu z górą
dwustu lat, wynik końcowy procesu jest zrozumiały. Zwłaszcza jeśli wez
miemy pod uwagę świadectwa wystawione mu
przez współczesnych. Bardzo interesująca jest pod tym względem charakterystyka Adolfa i jego rządów pióra
Cezariusza z Heisterbachu 83. Ostro wytyka arcybiskupowi ów autor sprzedajność i chciwość, która popychała go do
zmieniania poglądów wraz z otrzymywanymi pieniędzmi. Z tej zachłanności ucierpiał kraj, stwierdza Cezariusz z
Heisterbachu, walki doprowadziły do rozlewu krwi, zniszczeń i do łupienia kościołów. Zaraz pada jeszcze jeden
doniosły argument, pozornie nie wiążący się ze sprawą. Jak tylko Adolf rozpoczął władać archidiecezją kolońską,
zaczęły się od razu i pod rząd lata wielkiego nieurodzaju, mimo że wcześniej od dłuższego czasu zbiory świetnie
dopisywały. Zarzuty, które Cezariusz z Heisterbachu stawia biskupowi, stanowią żelazny zestaw niepowodzeń,
świadczących o utracie przez władcę swojego  szczęścia", a wraz z nim zdolności do rządzenia **. Dają one prawo do
tego, aby na widownię wydarzeń wkroczyły myszy czy  verm.es" usuwające złego pana.
Władca Danii Snyo przeszedł podobną drogę jako postać fabu-larno-historycznej tradycji. Saxo Gramatyk pisze, że za
jego panowania był w kraju straszliwy głód M. W następstwie długotrwałego nieurodzaju część ludności musiała
opuścić kraj. Niefortunny władca, imię jego brzmiało nomen omen Z
nieg, przedstawiany jest póz
niej jako niespotykany
tyran i okrutnik. Chronicon Lethrense podkreśla przewrotność króla, nikczemność i pychę 8*. Z tego zabytku
dziejopisar-skiego dowiadujemy się również, że tylko jeden z poddanych nie godził się z tyrańską władzą Snyo i
dlatego został wysłany do giganta Lae, z nadzieją, że nie wróci żywy z tej wyprawy. Misja ma przy-
83 Cesarii Heisterbacensis Hist. Memorab., II, 31.
84 Por.: K. Hauck, Geblutsheiligkeit [w:] Liber Floridus  Mittellateinische Stu/Ken, Paul Lehmann zum 65.
Geburtstag, St. Ottilien 1950, s. 227 nn. Zbyt daleko idąca krytyka  germańskiego Konigsheil": F. Graus, Kirchliche
und heidnische (magische) Komponenten der Stellung der Pfemysliden [w:] Siedlung und Verfassung Bóhmens in der
Fruhzeit, eds. F. Graus, H. Ludat, Wiesbaden 1967, s. 162.
m Saxonis Grammatici Gęsta Danonan, ed. A. Holder, Strassburg 1886, s. 282 n.
88 Chronicon Lethrense, cap. VI [w:] Scriptures historiae Danicae minores, ed. M. C. Gertz, '" I, K0benhavn 1917, s.
51.
12  Podanie...
177
nieść odpowiedz
na pytanie, jaką śmiercią zginie król. Wysłannik wywiązuje się jednak ze swojego zadania i po
powrocie oświadcza Snyo, że umrze on  a morsu pediculorum". Gdy tylko przekazał królowi otrzymane od giganta
proroctwo, przepowiednia zaczyna się spełniać i władca tyran zostaje pożarty przez wszy. [ Pobierz całość w formacie PDF ]